- عکس پس زمینه از: ایمانعلی ایمانی
با توجه به قدمت باستانی و تاریخی شهرستان مشگین شهر، علاوه بر آثار عمده تاریخی و باستانی، در سرتاسر این شهرستان آثار مختلف دیگری نیز بر جای مانده است. برخی از این آثار عبارتند از:
ـ قلعه دیو (دیو قالاسی): این قلعه در ۵ کیلومتری روستای کویج، نزدیکی روستای توریستی اونار در شرق مشگین شهر قرار داشته و طی شماره ۶۳۰ به ثبت آثار ملی رسیده است. این قلعه ما بین روستای قوزلو و کویج در دامنه کوه سبلان قرار دارد و از مسیر جاده اونار ـ قوزلو می توان آن را بهتر دید. با توجه به موقعیت قلعه و اشراف کامل آن به مناطق اطراف، اهمیت فوق العاده سوق الجیشی آن زیاد بوده است. سفال های نخودی رنگ که از این قلعه به دست آمده، قدمت آن را به قبل از اسلام می رساند. قلعه با سنگ های بزرگ به ابعاد ۶۰ سانتی متر در ۲ متر و ۱۰ سانتی متر به شیوه قلعه های اوراتورها بدون ملات ساخته شده و دارای طبقات مختلف بوده که قسمت اعظم آن از بین رفته است. فاصله این قلعه از مشگین شهر حدودا ۳۲ کیلومتر می باشد.
ـ پل تاریخی دوجاق: این اثر در تاریخ ۱۲ دی ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۴۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اين پل روي پل قديمي تر در سال ۱۳۱۷ هجري شمسي ساخته شده که تاريخ ساخت آن بر کتيبه موجود در نماي پل به چشم مي‌خورد. پل دوجاق ، پلي يک دهنه با قوس شاخ بزي تند است که با مصالح آجري و نماي سنگي ساخته شده است. اين پل داراي تزئينات آجري زيبايي به صورت رومي و ضربي است که علاوه بر حالت تزئين، نقش سازه‌اي را نيز ايفا مي‌کند. به دليل تغيير جاده اصلي مشگين شهر به اردبيل این پل از رونق افتاده و به ندرت تردد وسايل نقليه را تأمين مي‌کند و فقط دامداران و کشاورزان از اين پل عبور مي‌کنند. این پل در روستای گندشمین و در مسیر مشگین شهر ـ اردبیل قرار دارد.
ـ حمام عدل: اين حمام تاریخی، در مرکز شهرستان و در خيابان جنت سرا در زميني به مساحت ۶۰۰ متر مربع واقع شده است. اين حمام در اواخر دوره قاجاريه ساخته شده و از سبک معماري بسيار جالبي برخوردار مي باشد. بناي ساختمان از کف خيابان چند متر پائين تر مي باشد و به همين علت ورودي حمام از طريق چند پله به رختکن منتهي مي شود. رختکن فضايي است مربعي شکل که بر روي چهار پايه استوار بوده و چهار طاق گنبدي شکل آن را پوشش داده است. از ويژگي هاي جالب توجه اين محوطه وجود چهار گنبد کوچک تر در چهار گوشه رختکن است که بدين ترتيب گنبد اصلي و پايه هاي آن در داخل محوطه رختکن واقع شده و طرفين آن ها باز مي باشد. حوض زيبائي نيز وسط رختکن را مزين کرده است. اين رختکن از طريق فضاي ديگري به داخل گرم خانه راه پيدا مي کند و پلان گرم خانه نيز شباهت کامل به پلان رختکن دارد. در قسمت جنوب شرقي گرمخانه، خزينه حمام قرار گرفته که متاسفانه قسمتي از آن بدليل احداث دوش ار بين رفته است. در طرف راست درب ورودي حمام، فضاي باريک و بلندي واقع شده که در امتداد طول حمام به قسمت جنوب شرقي منتهي راه دارد و در طرف چپ درب ورودي نيز فضاي ديگري وجود دارد که از طريق راهرو کوچکي به رختکن منتهي مي شود. حمام تاريخي عدل مشگبن شهر، در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد. هم اكنون به رغم برخي اقدامات انجام شده براي جلوگيري از تخريب اين بنا، بخشي اعظمی از آن مورد تخريب قرار گرفته است.
ـ غار تاریخی لاهرود: قدمت غار تاریخی شهر لاهرود به ماقبل تاریخ برمی گردد و روی این غارها را صخره‌های سنگی پوشانیده است. در پایین این غار چشمه‌های متعددی وجود دارد، که این چشمه‌ها نقش حیاتی برای بومیان این منطقه بوده است. این چشمه‌ها احتمالاً به دریاچه زیر غار منتهی می‌شود. برروی صخره‌های سنگی این غار خانه‌های گلی احداث شده است. سوراخ‌هایی از داخل غار به حیاط این خانه‌ها راه داشته که بر روی آن راه، سنگ بزرگی را گذاشته‌اند و هوای داخل غار از این سوراخ‌ها تهویه می‌شده است. در درون غار اتاقک‌ها، تنور و آخورهایی نیز وجود داشت که در برهه‌ای از زمان، دزدان غیربومی در داخل آن زندگی می‌کردند. این غار از نوع معماری صخره‌ای بوده و به صورت سه طبقه درست شده که یک طبقه آن به انباری زیر زمینی ختم و دو طبقه دیگر آن محل سکونت انسان‌ها و نگهداری احشام بوده است. زندگی در غارها، بومیان قدیم لاهرود را تاحدی از حوادث و ناگواریهایی که در طول تاریخ، مردم سایر روستاهای مشگین‌شهر را مکرراً تهدید می‌کرد مصون داشته بود. این غار توسط سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل به ثبت ملی رسیده است. لاهرود در ۲۰ کیلومتری شرق مشگین شهر قرار دارد.
ـ جام زرین: این جام طلایی که به تازگی کشف شده است از لحاظ قدمت، ظرافت و زیبایی با جام‌های معروف مارلیک و حسنلو برابری می‌کند. پیدایش این جام نشان از تمدن بسیار کهن این منطقه دارد. جام زرین در موزه مشگین شهر نگهداری می شود.
ـ گورستان باستانی خرم آباد: این گورستان باستانی در روستای خرم‌آباد در ۷ کیلومتری غرب مشگین شهر قرار گرفته است. در این محوطه باستانی گورهایی متعلق به بزرگان اقوام سکایی مربوط به عصر آهن ۱ و ۲ و ۳ (۱۵۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) بدست آمده است. گورهای عصر آهن ۱ و ۲ از نوع گورهای کلان سنگی بوده که با سازه سنگی متشکل از تخته سنگهای بسیار بزرگ ساخته شده است. بدین گونه که در ابتدا چاله گور به ابعاد مورد نظر کنده شده و دیواره‌ها و سقف با تخته سنگ‌هایی به ابعاد ۵.۱ تا ۵.۳ متر به صورت یکرو تراش کاری شده است. اشکال گورها در جهت شرقی ـ غربی ساخته شده‌اند و طول گورها از ۵.۴ تا ۶ متر و عرض آنها از ۲ تا ۳ متر متغیر بوده، در این گورها تدفین‌ها دسته جمعی و در سطوح مختلف انجام شده است، به گونه‌ای که در یکی از گورها ۱۹ اسکلت انسانی بدست آمد. علاوه بر اسکلت‌های انسانی، در این گورها تدفین‌های حیوانی شامل سگ نیز دیده می‌شود. هدایایی نیز در کنار اسکلت‌ها، دفن شده که شامل اشیای مفرغی و آهنی، ظروف سفالی و انواع زینت‌آلات است.
ـ محوطه باستانی ایلانلی داغ: این محوطه تاریخی مربوط به هزاره اول دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در روستای قره‌باغلار، واقع در ۱۰ کیلومتری شمال غربی مشگین شهر می باشد. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۱۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ـ آثار تاریخی روستای کوجنق: کوجنق یکی از روستا های تاریخی و قدیمی شهرستان مشگین شهر می باشد که در منطقه شهر باستانی اورامی (یا وراوی)، نام سابق مشگین شهر، واقع شده است. آثار تاریخی و باستانی این روستا عبارتند از: محوطه شهر باستانی اورامی (وراوی)، آران، آل پنجه سی با آثاری از انسان های اولیه و قبل از تاریخ، قره قالا (با قدمت هزاره قبل از میلاد)، آق قلعه، قبور گبر ها، قبور خمره ای مربوط به دوره اشکانی که در تمام نقات این روستا پراکنده است، پی دیواره هایی با آجر قرمز رنگ ملک اوجاقی (دوره ساسانی) تکه سفال های ساده رنگی و نقوش دار دوره اسلامی و تندیس قوچ ها (سنگ قبرها) دوران فرمانروایی قراقویونلو و آق قویونلوها. البته متاسفانه بسیاری از این آثار با ارزش تاریخی به علت بی توجهی مسئولین و ناآگاهی اهالی تخریب شده و یا به تاراج رفته است، بطوری که در چند سال اخیر، افراد سود جو تعداد زیادی از این آثار با ارزش از قبیل تندیس قوچ ها، سنگ نوشته ها، سانجی داشی و… واقع در دو قبرستان تاریخی و اسلامی را به امید این که در داخل آن ها گنج و طلا باشد، به یغما برده و شکسته اند.
ـ نقوش صخره‌ای شیخ مدی: سنگ‌نگاره‌های شیخ مدی مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان، عصر آهن ۳ است و در بخش مرادلو شهرستان مشگین شهر در دهستان یافت، روستای کنچوبه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بیش از ۹۰ درصد نقش‌ها در این محوطه بز کوهی می باشد و به طور موردی نقش‌هایی از انسان در حالت‌های شکار با کمان، سواره، در حال اجرای رفتارهای موزون و جادوگرانه، نمادهای استیلیزه شده بزکوهی و نشان‌های خط ایلامی و… به چشم می‌خورد. تعداد تقریبی نقوش قابل مشاهده بیش از ده‌ها مورد است. این محوطه در مقایسه با دیگر محوطه‌های منطقه از بیشترین آثار حکاکی برخوردار است. قدمت آنها با توجه به نمونه‌های مکشوفه در جمهوری آذربایجان (قوبستان) و دیگر نقاط ایران به هزاره‌های دوم تا پنجم قبل از میلاد متغیر است.
ـ تپه گورستان علمدار: این تپه قبرستان باستانی مربوط به دوره اشکانیان بوده و در بخش مرکزی شهرستان، دهستان شعبان، روستای علمدار واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ دی ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۳۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
علاوه بر موارد مذکور، برخی دیگر از آثار تاریخی و باستانی شهرستان عبارتند از: محوطه باستانی، تاریخی ملالو در روستای مرادلو ـ، محوطه باستانی قاینارجا روستای مازافا ـ محوطه اوغوز یاتان وارساق در قره درویش ـ محوطه باستانی کول انبار در روستای زیرزمین ـ محوطه باستانی گبگلو در نزدیکی تازه کند و مازافا ـ محوطه تاریخی خارابا در روستای مشیران ـ محوطه خرابه باستانی آبادی امارات ـ غارهای تاریخی روستای داشکسن ـ غارهای ماقبل تاریخ روستای بلوس ـ غارهای تاریخی آغزا کؤهیل در روستای ساربانلار ـ غارهای باستانی روستای وله زیر ـ غارهای چونبر کؤهولی در روستای قیلچیقلو ـ غارهای باستانی قاخورد دره سی کوجنق ـ غارهای باستانی امام کؤهولی روستای شیخ لو ـ سنگهای تاریخی قبرستان روستای قره باغلار ـ قلعه لمبر (نادرشاه قلعه سی) ـ قلعه سس ورن آق درق ـ قلعه اوغلان و قیر قالاسی گیله درق ـ بقایای کاروانسرای رضی ـ بقایای کاروانسرای نقدی علیاـ بقایای کاروانسرای قره قیه ـ بقایای کاروانسرای دوه چی علیا ـ قاطر قلعه سی و بسیاری آثار دیگر
تصاویر:
موقعیت قلعه دیو بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
[باتوجه به تحریم دامنه های ایرانی توسط گوگل، نقشه های درون سایتی با خطا مواجه می شوند لذا با کلیک روی لینک زیر می توانید مستقیما به مسیر مورد نظر بروید]
https://goo.gl/maps/CnuSQb8BGFr
موقعیت روستای خرم آباد بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
https://goo.gl/maps/5r7CMewfNVG2
موقعیت روستای قره باغلار بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
https://goo.gl/maps/meTxdeDoCQo
موقعیت روستای کوجنق بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
https://goo.gl/maps/wG4Lzb9zEiB2
موقعیت روستای کنچوبه بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
https://goo.gl/maps/SBvGGkakf832
موقعیت روستای علمدار بر روی نقشه گوگل: [لطفا گزینه Satellite را فعال کنید]
