معرفی و تاریخچه مشگین شهر Meshgin Shahr Introduction & History

ـ معرفی شهرستان مشگین شهر:

مشگین شهر، که بی شک می توان آن را تکه کوچکی از بهشت نامید، با قرار گیری در ارتفاع بالا و نزدیکی به سبلان ۴۸۱۱ متری همواره از طبیعتی زیبا و دلنشین و آب و هوایی مطلوب برخوردار است. هوای این شهرستان در فصول گرم، بسیار خنک و در فصول سرما، سرد می باشد.

وجود بیش از نه چشمه طبیعی آبگرم، ۱۱ مجتمع آبدرمانی، گردشگاههای فرآوان طبیعی (آبشار، رودخانه، جنگل، بیشه زار، دشت، مناظر صخره ای و …)، بیش از ۶۰۰ اثر باستانی و تاریخی، سایتهای متعدد پرواز با پاراگلایدر و نیز مجموعه پل معلق، بی نظیرترین پل پیاده رو در خاورمیانه، همه ساله گردشگرهای بسیار زیادی را از سرتاسر ایران و دنیا به سوی این شهر جذب می کند، به طوری که می توان آن را یکی از قطبهای مهم گردشگری ایران نامید.

مشگین شهر از شمال شرق و شرق به کشور آذربايجان، از شمال غرب به دشت مغان، از جنوب شرق به شهرستان اردبيل، از جنوب غرب به شهرستان سراب و از غرب به شهرستانهاي اهر و تبريز محدود است. اين شهرستان از ۵ بخش (مرکزی، ارشق، مشگین شرقی، مرادلو و قصابه)، ۶ شهر (مشگین‌شهر، رضی، لاهرود، فخرآباد، مرادلو و قصابه) و ۱۲ دهستان (دشت، مشگین شرقی، ارشق شمالی، ارشق مرکزی، قره سو، لاهرود، نقدی، ارشق غربی، صلوات، یافت، شعبان و مشگین غربی) تشکیل شده است. مساحت آن ۱۵ کیلومتر مربع بوده و طبق آمار سرشماری سال ۱۳۹۰ (مرکز آمار ایران) جمعیت این شهرستان ۱۶۶ هزار نفر بوده است.

کوه بی نظیر سبلان با دامنه های بهشتی در فاصله ۲۵ کیلومتری از این شهرستان (۴۵ کیلومتری از مرکز شهر) قرار دارد.

ـ تاریخچه مشگین شهر:

خياو (نام قدیم مشگین شهر)، زمانی گذرگاه و پناهگاهي براي سوداگران و درماندگان بوده است. در سده هاي اوليه اسلامی، مجاهدان و از جان گذشتگاني بودند كه در سبلان سنگر مي گرفتند. هرگوشه اين منطقه، نشانه هايی از آن روزها را به يادگار دارد. حتي زمانهايی دورتر از آن روزگار، مدنيتی ناشناخته و بزرگ در اين حوالی بوده كه همچنان دست نخورده زير خاك مدفون است.
خياو در حاشيه سرزمينی افتاده است كه روزگاري به اسم “آران” مشهور بوده است. اين منطقه زباني ويژه داشته كه تا سده چهارم هجري با همه شگفتيها و آميختگيهايش پايدار بود. سكه هاي به دست آمده از منطقه، متعلق به چند دوره تاريخي به فاصله زماني كوتاه، دراز و بيشتر مربوط به زمان اتابكان آذربايجان است، اما یافته های باستان شناسی از منطقه شهریری و اخیرا از روستای خرم آباد، تاریخ این شهرستان را به بیش از ۸ هزار سال پیش از میلاد (دوران عصر آهن) می رساند. ضمن اینکه سنگ‌نبشته‌ منسوب به شاپور دوم ساسانی، که در ۱۵۰ متری غرب کهنه قلعه قرار داشته است، پیشینه این دیار را تا دوره ساسانیان، سال ۳۳۷ میلادی می رساند. نخستين سكه ای كه تازيان در آران زده اند متعلق به سال ۹۰ هجری است. در اين منطقه گورستانها و نشانه هايي از سالهای اوليه اسلامی به جاي مانده است. از اين رو، خياو يا مشگين شهر نيز آبادی اسم و رسم داري بوده است. هرچند در بيشتر كتابهاي جغرافياي اسلامی نامي از آن برده نشده است، اما حمدالله مستوفي در سال ۷۴۰ هجری، خياو را اینگونه توصیف کرده است:

خیاو قصبه‌ای است در قیلی کوه سبلان (ساوالان) افتاده است و چون ساوالان در جنوب اوست هوایش رو به سردی مایل است. آبش از کوه جاری است. باغستان اندک دارد حاصلش غله بیشتر بوده، مردمش اکثراً موزه دوز و چوخاگر هستند حقوق دیوانی اش دو هزار دینار است.

خياو در دوره صفويه بيشتر رونق گرفت به گونه اي كه يكی از اولاد شيخ صفی، به نام شيخ حيدر، حاكم و والی منطقه مشكين و برزند مغان در يكی از دره ها به دست مردی به اسم شيروان شاه قره باغی كشته شده و در مشگین شهر به خاک سپرده شد. بقعه کنونی شیخ حیدر متعلق به ایشان می باشد. وی نوه دختری شاه صفی و نوه پسری شيخ صفی بود. شاه اسماعيل فرزند اين مرد در خياو به دنيا آمد. مدتي پس از حكومت عباس ميرزا در آذربايجان، خياو توجه ايلات شاهسون را كه در شرف قدرت گرفتن بودند جلب كرد. ييلاقات شاهسون در دامنه سبلان رفته رفته گسترده تر شد و خياو را مثل حلقه در ميان گرفت. سپس كشتار و غارت آغاز شد مدتها اين وضع اسفناك ادامه داشت تا سرانجام در زمان ناصرالدين شاه، حاكمي به نام حسن علي خان جنرال وارد مشگين شهر شد و به شرارتها پايان داد. بدينگونه، آرامش در خياو حكم فرما شد. با آغاز مبارزات مردم در راه كسب مشروطيت، روسيه تزاري، هرج و مرج طايفه های شاهسون را به صلاح و صرفه خود نديد و به درخواست حكومت استبدادی وقت، در صدد سركوب طايفه های ياغی و عصيانگر شاهسون برآمد. چهار لشكر روسی از چهار طرف به سوی خياو حركت كردند. ژنرال “مدداوف ” از اردبيل  و “دالماچوف” از تبريز، طوايف شاهسون را محاصره و آنها را وادار به تسليم كردند.

از مبارزان معروف راه مشروطيت ايران در خياو مي توان به “ملا امام وردی” روحاني برجسته و بارز اشاره كرد كه در اردبيل به دار آويخته شد. از وقايع مهم تاریخی خياو می توان تولد بابك خرم دين در خياو، پيروزی مشروطه خواهان، سركوبی اشرار در مدت ۲۰ سال حكومت رضا خانی، اسكان عشاير در مشگين شهر و قحطی در سالهای ۱۲۹۴ و ۱۳۲۷ شمسی را نام برد. به روایاتی، وراوی (نام قدیم مشگین ‎شهر) محل تولد سعد الدین وراوینی دانشمند و مترجم مرزبان‎ نامه در قرن ششم هجری قمری بوده است.

عکسهای تاریخی مشگین شهر Meshgin Shahr Historical Images

ـ وجه تسمیه نام مشگین شهر:

خياو يك اسم پهلوی پارتی است كه در لهجه محلی خييو (Khiyo) تلفظ می شود. “خی” به معنی خيك، مشك، كيسه چرم و یا آوند پوستی براي حمل آب و “آو” هم به معني آب است. انتخاب اين اسم براي اين شهر بی مناسبت نيست، زيرا وجود كوه سبلان در جنوب اين شهر به عنوان منبع سرشار آب موجب شده است تا در تمامي فصول سال ريزآبه های آن به سمت خياو جريان يافته و در شمال اين شهر به قره سو بريزد. از طرف ديگر با توجه به معنی خيابان (تلفظ محلی خياوان) كه به معنی راه ساخته شده در ميان دو صف درختان باغ می باشد و از آنجايی كه شهر خياو از زمانهای سابق داراي درختان تنومند و باغات در كنار رودها، خيابانها و گذرگاهها بوده است نام خياو بی مشابهت با معنی خياوان نيست. نام خياو در دوره هايی از تاريخ اسلام “ميمند” بوده است. در روزگار سلجوقیان و اتابکان آذربایجان آن را “وراوی” می‌نامیدند. در دوره ای که گرجستان این بخش از ایران را تصرف کرده‌ بود یکی از امیران گرجی به نام “پیشکین“، این شهر را به نام خود نام‌گذاری کرد که این نام بعدها توسط اهالی “مشکین” تلفظ می شد. در دوره حکومت رضاشاه در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به فرمان ميرزا خان نام باستانی و معنی دار خياو به “مشكين شهر” تغيير داده شد.

هم اینک این شهرستان به صورت رسمی مشگین شهر (Meshgin Shahr) نوشته و خوانده می شود.

ـ محصولات کشاورزی، صنایع دستی و سوغاتی های مشگین شهر:

شهرستان مشگین شهر یکی از بهترین تولید کنندگان انگور، بخصوص انگور زرد، در کشور و حتی خاورمیانه می باشد، ضمن اینکه محصولات سیب این شهرستان شهرت فراوانی دارد. از تاکستانهای مهم انگور در شهرستان می توان به تاکستانهای لاهرود، ارجق، فخرآباد، لحاق و نقدی اشاره نمود. از باغات مهم سیب هم میتوان باغات روستاهای بارزیل، دستگیر، عربلو، حاجیلو، آق درق و تبنق را نام برد. البته قابل ذکر است که جای جای شهرستان پر است از باغات میوه و مزارع کشاورزی که ذکر نام همه در این مقال نمی گنجد. از دیگر محصولات مهم کشاورزی شهرستان می توان به هلو، شلیل، خربزه، گندم و جو اشاره نمود. ضمن اینکه در حاشیه رودخانه قره سو بخصوص روستای کوجنق، شالیزار وجود داشته و برنج در آن کشت می شود.

در شهرستان مشگین شهر هنرهای دستی دارای قدمت و اصالت قابل توجهی بوده است. بیشتر صنایع دستی منطقه را بافته‌های داری تشکیل می‌دهند که از مهمترین این صنایع می‌توان به قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی اشاره نمود. علاوه بر این بافته‌ها، سفالگری نیز از صنایع مهم دستی این شهرستان محسوب می‌شود.

عسل سبلان، معروفترین سوغاتی مشگین شهر می باشد که در دامنه کوهستان سبلان از گرده های بیش از ۴۰ گل و گیاه مختلف تولید می شود. عسل سبلان از مرغوب ترین عسل های کشور می باشد. از دیگر سوغاتی های شهرستان می توان به گیاهان دارویی، لبنیات، صنایع دستی بومی (ورنی، گلیم، نمد، سفال، هنرهای چوبی و چرم) اشاره نمود.