- عکس پس زمینه از: فرید ایمانزاده
کهنه قلعه، قلعه ای است باستانی، که بر روی تپه طبیعی در قسمت غرب رودخانه خیاو چایی مشگین شهر و در ارتفاع شرقی دره باغ نوروز قرار دارد. ارتفاع تقریبی آن ۱۴۱۶ متر از سطح آبهای آزاد بوده و در ضلع شمالی دروازه اردبیل واقع شده است. پلان قلعه به صورت ذوزنقه غیر منظم در امتداد شمال غربی و جنوب غربی می‌باشد طول ضلع آن ۹۰ متر و ضلع جنوبی آن ۲۳۷ متر و عرض این قلعه در سمت غربی ۱۱۵ متر ودر شرق ۹۱ متر می‌باشد در دو گوشه شمال غربی و جنوب آثار برج مدور به قطرهای ۶ متر و ۱۰ متر مشاهده می‌شود. در منتهی‌الیه شرقی ضلع شمالی آثار دو برج به قطرهای ۵/۷ و ۶ متر با ضلع بهتر از برج‌های دیگر به چشم می‌خورد. سازه‌های دیوارهای قلعه از سنگ، ملات گچ و آهک و بقیه از خشت و کنگره‌های آن از گل ساخته شده است.
بنای اولیه این قلعه در زمان شاپور دوم ساسانی در سال ۳۳۷ میلادی به دستور نرسه هرمز، حکمران ساسانی در خیاو در مدت ۶ سال ساخته شده است. وجود سنگ نبشه ای به خط پهلوی ساسانی در جبهه شمال غربی این بنا در فاصله ۱۵۰ متری در آبراهه خیاو چایی، تاریخ بنیان گذاری قلعه را تا دوره ساسانی عقب برد ولی متاسفانه سنگ نبشته مزبور بر اثر عوامل طبیعی و انسانی، تخریب و از بین رفته است. کهنه قلعه در سال ۱۳۴۵ توسط آقای کام بخش باستان شناس زبردست ایرانی، شناسایی و تحت شماره ۶۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. در پی کاوشهای صورت گرفته بر روی این قلعه مشخص شد که دیوار قلعه ساسانی بر اثر عوامل گوناگون فرو پاشیده و در بازسازی و یا بنیانگذاریها، نقشه قلعه اندکی کوچکتر شده است. در کاوشهای باستان شناختی در کهنه قلعه نشانه هایی از مواد فرهنگی، سفالهای دست ساز و چرخ ساز به رنگ نخودی و خاکستری و فلز مفرغ مربوط به عصر آهن سه بدست آمده که منسوب به اقوامی مشهور به اورارتور در آستانه شکل گیری دولت ماد می باشد. در برخی منابع تاریخی یاد شده است که نادرشاه افشار هنگام بازگشت از دشت مغان مدتی در این قلعه اقامت داشته و حتی گفته شده است که این قلعه در حدود ۳۰۰ سال پیش معمور و پابرجا بوده و در زمان قاجاریه و حتی دوره پهلوی اول بصورت پادگان سواره نظام استفاده میشده است.
سنگ نوشته پهلوی ساسانی (مربوط به شاپور دوم ساسانی)، که بین اهالی محل به سورشکن داش معروف بوده است معرف این قلعه بوده و در سال ۱۳۴۵ کشف گردید. بقایای این سنگ نبشته در دره شمال غربی کهنه قلعه در کنار رودخانه خیاوچایی قرار داشته است. نوشته روی این کتیبه مشتمل بر ۲۱ سطر می باشد که متاسفانه به مرور زمان از بین رفته است. فردی به نام دکتر گیردگروپ آلمانی این کتیبه را خواند: از سطر اول تا سطر سوم تاریخی است مربوط به سلطنت شاپور دوم ساسانی (۲۶۷ سال پیش از اسلام)، از سطر سه تا نه کتیبه از شخصی بنام ناسره هرمزد شهردار و حکمران یاد شده که ۶ سال برای ساختن قلعه کار کرده است و از سط ۹ تا ۱۲ اندرز است، ناسره هرمزد در آن متذکر شده که شهریاران و بزرگان این اندرز را بخوانند.
سنگ نبشته ی پهلوی شاپور دوم ساسانی لفظ به لفظ به خط فارسی و لاتین برگردانده شده و هزوار شهای آن مشخص و با نهادن پازند آنها در میان دو پرانتز برای مطابقت با متن پهلوی تحت الفظی ترجمه شده است این ترجمه به قرار زیر است:
به ماه مهر در سال ۲۷ شاهپور شاهان شاه. آنکه بود پسر اورمزد شاه. آنگاه من نرسه هرمزد. من گفتم که این دژ فرخ (فرهید) دخوخلی (؟) آنکه من فرکندم (ساختم)، به نام آنکه یزدان دانستم و (قلعه) را شاهان شاه به ۶ سال به فرجام کردم چنین (ببین)، شهریار بزرگ آزاد مرد هر که از این پس راد باشد (هر که پس از من رادمرد باشد) این دژپسند زدیگر (اگر این قلعه را پسندد) …… از من بر روان او آفرین باد ….. پیش یک کند (بفرستد)، هر که نپسندد یک دیگر دژ ( یک قلعه دیگر) کند که از این بهتر بود (باشد).
تصاویر:
آدرس:
استان اردبیل ـ مشگین شهر ـ دروازه اردبیل (خروجی شهر به طرف قره درویش) ـ جنب اورژانس
موقعیت کهنه قلعه بر روی نقشه گوگل:
[باتوجه به تحریم دامنه های ایرانی توسط گوگل، نقشه های درون سایتی با خطا مواجه می شوند لذا با کلیک روی لینک زیر می توانید مستقیما به مسیر مورد نظر بروید]
